ΤΟ ΕΚΘΕΜΑ ΜΑΪΟΥ 2023
Το Έκθεμα του Μαΐου 2023 παρουσιάζεται από τον πρόεδρο του Εφορευτικού Συμβουλίου της Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης Πέτρο Πετράτο. Αναφέρεται στο «Βιβλίον του ορθού λόγου», το οποίο τυπώθηκε στο τυπογραφείο που λειτούργησε το 1626-27 στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου και είναι ένα από τα πέντε αντίτυπα που σώζονται σήμερα. Οι σχετικές πληροφορίες είναι ήδη αναρτημένες στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης μας: http://vivl-lixour.kef.sch.gr
ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Επί πατριαρχίας Κύριλλου Λούκαρι ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1627 στην Κωνσταντινούπολη το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο με τυπογραφικά στοιχεία, που έφερε από το Λονδίνο ο Κεφαλονίτης λόγιος ιερομόναχος και αργότερα αρχιεπίσκοπος Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Νικόδημος Μεταξάς. Και το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε σ’ εκείνο το τυπογραφείο ήταν η «Σύντομος Πραγματεία κατά Ιουδαίων» του Κύριλλου Λούκαρη, γραμμένη σε απλή γλώσσα, με δαπάνες και επιμέλεια του Νικόδημου Μεταξά.
Η σύγχρονη ιστορική έρευνα, όμως, έχει αποδείξει ότι το πρώτο τυπογραφείο, που ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Ανατολή, δεν ήταν εκείνο του Πατριαρχείου. Ο Νικόδημος Μεταξάς, πριν μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη τον τυπογραφικό εξοπλισμό, που έφερε από το Λονδίνο, σταμάτησε στη γενέτειρά του την Κεφαλονιά, όπου και εγκατέστησε, χωρίς φυσικά την άδεια των βενετικών αρχών, τυπογραφείο στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου στα Ομαλά, σ’ ένα δηλαδή χώρο αρκετά απομακρυσμένο από το διοικητικό κέντρο του νησιού και «υπεράνω πάσης υποψίας» για παράνομες δραστηριότητες.
Εκεί, στο μοναστήρι των Ομαλών, το τυπογραφείο λειτούργησε τέσσερις περίπου μήνες – από τα τέλη του 1626 μέχρι τις αρχές του 1627 – με τυπογράφο ένα Γερμανό τεχνίτη, που είχε φέρει μαζί του ο Μεταξάς, βοηθούμενο από έναν έμπιστο καλόγερο του μοναστηριού, τον Κλήμη Βάλσαμο. Σ’ εκείνο το τυπογραφείο τυπώθηκαν έξι τίτλοι/έξι βιβλία, τα οποία διακινούνταν στο νησί. Oι περισσότερες, μάλιστα, μαρτυρίες μάς έρχονται από το Ληξούρι, όπου βιβλία του τυπογραφείου αυτού πουλιούνταν στο κατάστημα του Νικολάου Λούζη, από το οποίο ο παπα-Πέτρος Χοϊδάς και ο παπα-Φραγκίσκος Δελλαπόρτας προμηθεύονταν τις εκδόσεις του μοναστηριού του Αγίου Γερασίμου. Τελικά την άνοιξη του 1627, μετά από κατάδοση στις βενετικές αρχές, το πρώτο εκείνο τυπογραφείο της ορθόδοξης Ανατολής – και των Επτανήσων – καταργήθηκε. (Με την ευκαιρία αυτή σημειώνουμε εδώ ότι το επόμενο, δεύτερο τυπογραφείο, που ιδρύθηκε και λειτούργησε στα Επτάνησα, ήταν εκείνο στην Κέρκυρα το 1797 με τον ερχομό των δημοκρατικών Γάλλων στον ιόνιο χώρο – κάτω από άλλες, εννοείται, συνθήκες, προτάγματα και επιδιώξεις).
Ένα από τα έξι βιβλία που τυπώθηκαν στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου ήταν το τιτλοφορούμενο «Βιβλίον του ορθού λόγου, βεβαίωσις καλούμενον», (32 σελίδες, σχήμα 4ο), το οποίο περιέχει τα σχετικά με την αγιοποίηση του Αγίου Γερασίμου έγγραφα. Στο βιβλίο, βέβαια, αυτό αναγράφονται, όπως φαίνεται στην εικόνα του εξωφύλλου, ψεύτικες τυπογραφικές ενδείξεις, ότι δηλαδή τυπώθηκε το 1625 (αχκε΄) στο Λονδίνο με δαπάνες του επισκόπου Μαΐνης [= Μάνης] Ιερεμίου Κατζαΐτη, ενώ στο κέντρο της προμετωπίδας εικονίζεται το αγγλικό βασιλικό οικόσημο. Και τούτο έγινε «διά τον φόβον των Ιουδαίων», για να μη δώσουν στόχο και για να παραπλανήσουν στις βενετικές αρχές. Η έρευνα, πάντως, έχει αποδείξει ότι τυπώθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου με τη φροντίδα του Νικόδημου Μεταξά.
Αντίτυπο του βιβλίου αυτού απόκειται στην Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη, στο Αρχείο Τυπάλδων Ιακωβάτων. Και αυτό είναι ένα από τα πέντε μόνο σήμερα γνωστά αντίτυπα. Τα υπόλοιπα τέσσερα βρίσκονται στην Αθήνα (Εθνική Βιβλιοθήκη), στο Άγιο Όρος (μοναστήρι Κωνσταμονίτου), στο Σινά (μοναστήρι Αγίας Αικατερίνης) και στη Βενετία (Κρατικό Αρχείο).
Πέτρος Πετράτος
