Έγραφα σε προηγούμενη ανάρτηση για την σταδιακή κυριαρχία και στην ελληνική κοινωνία της πυρηνικής οικογένειας, μετά το 1950, και παράλληλα με την αστικοποίηση (δηλαδή τη γιγάντωση της Αθήνας) την αργή εκβιομηχάνιση και παράλληλη άνοδο του τριτογενούς τομέα και την ενίσχυση της θέσης της γυναίκας στη μισθωτή και αμειβόμενη εργασία (μαζί με την παραχώρηση δικαιώματος ψήφου).
Ας κρατήσουμε αυτό. Η γυναίκα που σπουδάζει, που εργάζεται, που ψηφίζει, που ζουν μαζί με τον άντρα και τα παιδιά της μακριά από τα πεθερικά και ενδεχομένως από την πατρική περιουσία δεν ήταν πράγματα αυτονόητα. Φτιάχνουν το δικό τους σπιτικό, όπου θα κάνουν κουμάντο μόνοι τους! Αυτονόητο σήμερα, σχεδόν αδιανόητο κάποτε! Γι’ αυτό η απόφαση δύο νέων συζύγων να ζήσουν μόνοι τους σε κάποιο διαμέρισμα σε κάποια πόλη συναντούσε πολλές φορές σθεναρή αντίσταση. Δεν έφευγε πλέον μόνο η νύφη από τη μάνα, όπως παλιά (και γράφονταν γι’ αυτό γαμοτράγουδα που ήταν κυριολεκτικώς μοιρολόγια!). Έφευγε και ο γιος από το σπίτι του πατέρα, άρα από τον καταμερισμό εργασίας του «οίκου». Γι’ αυτό υπήρχε μία μόνο ισχυρή δικαιολογία: Η ανάγκη μετοίκησης για λόγους εργασίας.
Οι αρχετυπικές πυρηνικές οικογένειες, όπως τις γνωρίσαμε στα μεταπολεμικά χρόνια είχαν απλή δομή: Άνδρας και Γυναίκα, παντρεμένοι με θρησκευτικό γάμο και φυσικά τέκνα των δύο που έχουν γεννηθεί μέσα σε αυτόν τον γάμο.
Όταν δημιουργήθηκαν, δεν μπορούσαμε να έχουμε παρά μόνο αυτό το μοντέλο: Ελεύθερη συμβίωση και πολιτικός γάμος δεν νοούνταν. Τα εκτός γάμου τέκνα ήταν «νόθα», «εξώγαμα». Η ομόφυλη συμβίωση δεν ήταν απλώς απορριπτέα, αλλά ήταν ποινικό αδίκημα και ψυχική διαταραχή. Η μονογονεϊκότητα επίσης ήταν εκτός συζήτησης. Το διαζύγιο και η «επαναποκατάσταση» δεν ήταν εύκολη υπόθεση, η χηρεία επίσης, ιδίως για τη γυναίκα, δημιουργούσε πολλές συζητήσεις αν αποφάσιζε να «ξαναφτιάξει τη ζωή της».
Αυτή η νέα οικογένεια «σπάει» κάποια δεσμά, ωστόσο κρατά επαφή (στα Βαλκάνια και στην Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό) με τις «ρίζες», σε ένα άλλοτε χαλαρό και άλλοτε πυκνό δίκτυο αλληλοβοήθειας. Ο παππούς και η γιαγιά κρατούν το παιδί το καλοκαίρι ή ολοχρονικά για να δουλέψουν οι γονείς, κάνουν δουλειές, στέλνουν καλούδια από το χωριό, δίνουν «μποναμάδες», συνεισφέρουν στο έμμεσο αλλά και στο άμεσο εισόδημα της οικογένειας. Να σημειώσουμε ότι αυτός ο «ομφάλιος λώρος» που δεν αποκόπηκε ποτέ, παρότι εκ πρώτης όψεως είναι δείγμα συντηρητικό και έλλειψης χειραφέτησης, λειτούργησε ως σωτήριος μηχανισμός αλληλεγγύης στην ελληνική κοινωνία στη δεκαετία της μεγάλης κρίσης, μετά το 2010. Αν η πυρηνική οικογένεια είχε διαρρήξει οριστικά τις σχέσεις της με το «σόι», θα βλέπαμε πολλά περισσότερα φαινόμενα ακραίας εξαθλίωσης. Πολλοί τριαντάρηδες γύρισαν στα πατρικά τους. Πολλές συντάξεις παππούδων κάλυψαν ανάγκες παιδιών και εγγονιών.
Γιατί, και στα παλιότερα χρόνια, η πατριαρχική οικογένεια, πέρα από τον συγκεντρωτικό και ενίοτε αυταρχικό της χαρακτήρα, προσέφερε και ένα πλαίσιο προστασίας και ασφάλειας. Το παιδί που θα έμενε ορφανό θα το μεγάλωναν οι θείοι και οι παππούδες. Το ανάπηρο παιδί επίσης, αν και ενίοτε κλειδωμένο κάπου μακριά από τα μάτια του κόσμου, αλλά έστω με ένα πιάτο φαΐ. Η ανύπαντρη κόρη θα έμενε στην οικογενειακή εστία και θα προσέφερε τις υπηρεσίες της. Σε αντάλλαγμα θα δεχόταν υπηρεσίες από τα ανήψια όταν κι εκείνη γερνούσε. Το κλειστό σύστημα της πατριαρχικής οικογένειας κάλυπτε τους πάντες, εκτός από εκείνους που για πολλούς λόγους απέβαλλε ως ανεπιθύμητους.
Έτσι οι πυρηνικές οικογένειες κρατούσαν, στη χώρα μας και αλλού, ένα «κανάλι» επικοινωνίας με το «πατρικό». Αλλά κατά βάσιν ήταν ανεξάρτητες. Ο καθένας στο σπιτάκι του. Αυτές ήταν και οι οικογένειες που μετά τις δυστυχίες του πολέμου έφεραν το πολυπόθητο “baby boom” και την επονομαζόμενη «γενιά των boomers». Ο πληθυσμός αυξάνεται κατακόρυφα σε όλον τον δυτικό κόσμο, αλλά και στον «δεύτερο κόσμο», τις σοσιαλιστικές χώρες, μέσα και χάρη στις πυρηνικές οικογένειες. Στον υπόλοιπο κόσμο, θα αργήσουμε πολύ, κυρίαρχη θα παραμείνει η πατριαρχική.
Σταδιακά, αυτό το μοντέλο της αρχετυπικής πυρηνικής οικογένειας αρχίζει να γνωρίζει διαφοροποιήσεις.
Για τις μεταμορφώσεις της πυρηνικής οικογένειας και τη σημερινή πραγματικότητα… θα πούμε σε επόμενη ανάρτηση.
Ηλίας Τουμασάτος
