Εικόνα: Η γέφυρα Δεβοσέτου στο Αργοστόλι. © Jerry Apostolatos

“Χτίζω σημαίνει “συνεργάζομαι με τη φύση”. Σημαίνει πως αφήνω ένα σημάδι του ανθρώπου στο τοπίο, ένα σημάδι, όμως, που θα σφραγίσει τη μορφή του για αιώνες. Σημαίνει πως συμμετέχω κι εγώ σ’ αυτή την αργή εξέλιξη που συνθέτει την ιστορία των πόλεων.
Τι προσοχή χρειάζεται, αλήθεια, για να τοποθετηθεί σωστά ένα γεφύρι, μια κρήνη, για να εντοπιστεί εκείνη η καμπύλη του δρόμου που θα αναρριχηθεί στο βουνό με την πιο οικονομική, και συνάμα την πιο τέλεια, χάραξη!“
Μαργαρίτα Γιουρσενάρ, Το ημερολόγιο του Αδριανού

Καθημερινά η λέξη πόλη χρησιμοποιείται αμέτρητες φορές με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Καθημερινά οι περισσότεροι ζούμε σε πόλεις ή κατευθυνόμαστε προς αυτές. Καθημερινά οι πόλεις όλου του κόσμου λειτουργούν σαν ένα ζωντανό οργανισμό με τις δικές του ανάγκες. Τι ορίζουμε όμως ως μία πόλη; Αν το σκεφτεί κάποιος, ίσως αυτή η απλή ερώτηση να μην είναι και τόσο εύκολο να απαντηθεί… Τελικά για μία πόλη μπορεί και ο ορισμός της να αποτελεί ένα ακόμη πρόβλημα!

Αν προσεγγίσουμε το ερώτημα που θέσαμε μορφολογικά, θα καταλήξουμε, το δίχως άλλο, σε μία απονεκρωμένη απάντηση του τύπου “πόλη είναι ένα διατεταγμένο σύνολο οικοδομών”. Αυτό είναι όμως μία πόλη; Το σημαντικότερο στοιχείο μιας πόλης είναι οι οικοδομές της ή κάτοικοί της; Απ’ την άλλη, μία πόλη δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε σαν ένα απλό ανθρώπινο στατιστικό σύνολο. Ένα στρατόπεδο για παράδειγμα, δε θα μπορούσε ποτέ να αποτελέσει ή να χαρακτηριστεί ως μία πόλη!

Στην ουσία του αρχικού μας ερωτήματος αυτό που προσπαθούμε να ορίσουμε είναι ένα αναπτυσσόμενο, εξελισσόμενο και πολυσύνθετο μόρφωμα που περιλαμβάνει σπίτια, δρόμους, πλατείες, κοινόχρηστους χώρους κ.α. το οποίο περικλείει ανθρώπους, ζωή, κίνηση εργασία καθώς και κοινωνικές-παραγωγικές σχέσεις. Πρωτίστως, η πόλη είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Μία πόλη εξελίσσεται, προσαρμόζεται -ίσως με κάποια υστέρηση στις σύχρονες αλλαγές-, μεταφέρει ανθρώπινες ιστορίες από παλιά, καταγράφει τη δραστηριότητα του ανθρώπου και γράφει ιστορία με πέτρες, σίδερα και ξύλα! Γράφει την ιστορία των κατοίκων της.

Οι πόλεις αποτελούν μία υψηλή μορφή της ανθρώπινης οργάνωσης. Αποτελούν κοινότητες ανθρώπων που συνδέονται, είτε το θέλουν είτε όχι, με άρρηκτη αλληλεγγύη σε κοινές απαιτήσεις: στέγη, εργασία, σίτιση και αναψυχή. Παρατηρώντας κανείς τη λειτουργία μιας πόλης από μακριά θα αντιληφθεί ότι πρόκειται για μία εστία σύγκλισης, ένα σταυροδρόμι, ένα συλλογικό έργο τέχνης.

Από τους προγόνους μας κληρονομήσαμε το πλαίσιο μιας πόλης που άλλοι δημιούργησαν τόσο για τη δική τους όσο, όμως, και για τη δική μας ζωή. Κι εμείς, νομοτελειακά, θα το μετασχηματίσουμε για τις δικές μας ζωές αλλά και για εκείνες που θα ακολουθήσουν.

Μία πόλη δεν μπορεί να μελετηθεί χωρίς την περιβάλλουσα ύπαιθρο ή χωρίς τις διαρκείς αλλαγές που αναπτύσσει με την ενδοχώρα της. Δεν μπορεί δηλαδή να μελετηθεί ξεκομμένη. Το σφρίγος ενός αστικού κέντρου καθορίζεται από στοιχεία όπως την εξέλιξη αυτών των ανταλλαγών, την ανάπτυξη συγκεκριμένης ακτινοβολίας και την κατοχύρωση μιας εδαφικής ζώνης επιρροής.

Στις μέρες μας οι απαιτήσεις των πόλεων είναι πολυσύνθετες. Οι πολεδομικές συνθέσεις ικανοποιούν πλήθος κριτηρίων με στόχο την ολοκλήρωση της κοινωνικής ζωής. Σε κάθε περίπτωση όμως, μία πόλη που δεν εξελίσσεται, που δεν είναι σε θέση να ασκήσει επιρροή ή έλξη και που δεν παρουσιάζει μία συνεχώς αναπτυσσόμενη αναπτυξιακή δυναμική είναι καταδικασμένη να παρακμάσει.

*Αφιερωμένο στο αγαπημένο μας Αργοστόλι.

Γιάννης Βαρούχας
πολιτικός μηχανικός