Ο Εντουάρ Λουί στο ΕΠΑΛ
Η πρόσφατη παραίτηση συναδέλφου αναπληρωτή εκπαιδευτικού από ΕΠΑΛ στο οποίο συνάντησε κατάσταση από παιδαγωγική άποψη τουλάχιστον δύσκολη, συζητήθηκε ευρύτατα. Ανάλογα με την πολιτική αφετηρία και τις προσωπικές ευαισθησίες του εκάστοτε γράφοντος, αναδείχθηκαν πολλά και σημαντικά ζητήματα, ενίοτε και δομικά. Σε αυτά δεν θα ήθελα να επανέλθω. Θα ήθελα εδώ να αναδείξω μια άλλη σκοπιά, που έχω την αίσθηση ότι παραμελήθηκε στη σχετική συζήτηση: την έμφυλη.
Στην επιστολή που συνόδευσε την παραίτησή του, ο συνάδελφος αναφέρει κάπου ότι στο τμήμα στο οποίο δίδασκε υπήρχε μόνο μία μαθήτρια, για την οποία οι συμμαθητές της μιλούσαν αχαρακτήριστα. Αυτό θα έπρεπε να μας υποψιάσει, αφού γνωρίζουμε ότι στο ελληνικό σχολείο η φοίτηση είναι μεικτή. Τι συμβαίνει εδώ; Θα μπορούσε κάποιος να το θεωρήσει τυχαίο αλλά όποιος έχει διδάξει σε ΕΠΑΛ γνωρίζει ότι δεν είναι.
Στα ΕΠΑΛ υπάρχουν ειδικότητες. Ορισμένες ειδικότητες είναι πιο «αντρικές» από άλλες. Ας πούμε, οι μηχανολόγοι είναι μια ειδικότητα πιο «αντρική» από τους βρεφονηπιοκόμους. Δεν είναι μια ειδικότητα πιο αντρική μόνο ως προς τη σύνθεση αλλά και ως προς το συγκεκριμένο της περιεχόμενο και την κουλτούρα στην οποία παραπέμπει. Αν κινούμαστε μακριά από έναν αγγελισμό της εργατικής τάξης ή των κατώτερων τάξεων συνολικά, αυτό δεν μπορούμε να το παραγράψουμε.
Θα με συγχωρήσετε που δεν επικαλούμαι κοινωνιολογικές έρευνες και αντί γι’ αυτό επικαλούμαι τα αυτοβιογραφικά κείμενα του Εντουάρ Λουί. Σε τελική ανάλυση αυτό είναι απλώς ένα γρήγορο σχόλιο στο facebook. Πραγματικά όμως, αυτό περιγράφει αυτός ο συγγραφέας που τόσο έχουμε ξεχωρίσει τον τελευταίο καιρό: μια κουλτούρα «αντρισμού» που συνεπάγεται ότι το ανήλικο ακόμη αγόρι εγκαταλείπει το σχολείο για να πάει να δουλέψει, συνοδευόμενο από μια κουλτούρα που καταστρέφει και τον εαυτό του και τους ανθρώπους γύρω του. Και ένα παιδί με αυτή την κουλτούρα επιλέγει ένα «αντρικό» επάγγελμα. «Αντρικά» θεωρούνται τα επαγγέλματα που έχουν να κάνουν με μηχανές και εργαλεία και απαιτούν κάποια σωματική δύναμη και κυρίως την επιβίωση σε «αντρικά» περιβάλλοντα. Αυτά είναι τα περιβάλλοντα στα οποία αυτά τα παιδιά διαμορφώνονται. Αυτή είναι η κουλτούρα που κουβαλούν. Όχι όλα φυσικά.
Τι γίνεται λοιπόν στα ΕΠΑΛ; Θα μου επιτρέψω μια υπόθεση που χρειάζεται επιβεβαίωση. Στα ΕΠΑΛ είναι κοινό μυστικό ότι υπάρχει ένας διαχωρισμός με βάση τις ειδικότητες. Και συνήθως οι ειδικότητες που είναι «θηλυκές», με την έννοια ότι πρόκειται για επαγγέλματα φροντίδας, διαχωρίζονται από τις άλλες. Αυτό διαμορφώνει κάποια σχολεία σχεδόν αποκλειστικά «αρρένων». Είναι περιβάλλοντα δομικά εχθρικά στη «θηλυκή» πλευρά του ανθρώπου, περιβάλλοντα δομικά προορισμένα να μοιάζουν με στρατώνες και αναμορφωτήρια. Αυτό σημαίνει ότι και να πετάξουμε μια ειδικότητα λιγότερο «αντρική» σε ένα τέτοιο ΕΠΑΛ, την καταπίνει το περιβάλλον. Θα αποφύγουν σίγουρα οι μαθήτριες τέτοια περιβάλλοντα. Και κάπως έτσι καταλήγουμε σε τμήματα με 28 αγόρια και ένα κορίτσι. Και όχι 28 τυχαία αγόρια. 28 αγόρια που έχουν διδαχθεί από την οικογένειά τους και διδάσκονται από τον χώρο εργασίας τους και έχουν πάρει την απόφαση «να είναι άντρες». Άντρες σκληροί. Μιλάμε δηλαδή για τόπους συγκέντρωσης τοξικής αρρενωπότητας. Την οποία βεβαίως ενσωματώνουν όλοι, ανεξαρτήτως φύλου, για να επιβιώσουν.
Συνεχίζοντας την υπόθεσή μου, νομίζω ότι αν αναμειγνύαμε τiς ειδικότητες με γνώμονα τη δημιουργία μαθητικών πληθυσμών σε μια αναλογία πιο αντιπροσωπευτική του γενικότερου πληθυσμού, αν αναμειγνύαμε υποχρεωτικά τις «αντρικές» με τις «θηλυκές» ειδικότητες, θα είχαμε σίγουρα πολύ πιο ανθρώπινα επαγγελματικά λύκεια, την επόμενη μέρα.
Στην κατεύθυνση αυτή καθόλου δεν βοηθάει η δημιουργία πρότυπων ΕΠΑΛ. Όπως καταλαβαίνετε, κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, έτι περαιτέρω ιδρυματοποίησης των «σκληρών αντρών». Επίσης δεν βοηθάει μια καθαρά «ταξική» προσέγγιση ή μια καθαρά «αντιεξουσιαστική» ή ούλτρα φιλελεύθερη προσέγγιση. Αυτό που βοηθάει είναι να σκύψουμε στην εμπειρία και τα βιώματα των κατώτερων τάξεων και ιδίως των εργαζόμενων στους χώρους αυτούς. Να ακούσουμε λίγο τον Εντουάρ Λουί. Και να ακούσουμε και τον δάσκαλο του.
Σωτήρης Σιαμανδούρας
