Εικόνα: Αρχείο ΕΡΤ

Αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 72 χρόνια απ’ όταν η Κεφαλονιά και τα νότια Επτάνησα βίωσαν μία από τις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ήταν 12 Αυγούστου του 1953 όταν ο Εγκέλαδος χτύπησε με μανία τα νησιά μας προκαλώντας δυσμενείς συνέπειες και παρενέργειες που αγγίζουν ακόμη και το σήμερα.

Η τριήμερη σεισμική ακολουθία είχε ξεκινήσει στις 9 Αυγούστου, όταν ένας πρώτος σεισμός 6,4 Ρίχτερ με επίκεντρο τον Σταυρό Ιθάκης προκάλεσε ανησυχία και τις πρώτες ζημιές σε οικισμούς της ανατολικής Κεφαλονιάς. Στις 11 Αυγούστου, τα ξημερώματα, ένας δεύτερος μεγάλος σεισμός 6,8 Ρίχτερ, με επίκεντρο κοντά στη Ζάκυνθο, ισοπέδωσε σπίτια, σκόρπισε τον τρόμο και προμήνυσε πως ο εφιάλτης δεν είχε τελειώσει. Η τραγωδία κορυφώθηκε το μεσημέρι της 12ης Αυγούστου, στις 11:23, όταν ένας φονικός σεισμός 7,2 Ρίχτερ χτύπησε με απίστευτη σφοδρότητα, σηκώνοντας κυριολεκτικά την Κεφαλονιά κατά 60 εκατοστά και καταστρέφοντας σχεδόν τα πάντα στο πέρασμά του.

Η έκταση της καταστροφής ήταν τέτοια που οι δύο μεγάλες πόλεις του νησιού, το Αργοστόλι και το Ληξούρι, μετατράπηκαν σε σωρούς από ερείπια. Από τα 33.000 κτίσματα των Ιονίων Νήσων, πάνω από 27.000 κατέρρευσαν ολοκληρωτικά, ενώ χιλιάδες άλλα υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Ο επίσημος απολογισμός έκανε λόγο για 455 νεκρούς, 2.412 τραυματίες και 21 αγνοούμενους. Η Ζάκυνθος μετρούσε επίσης δεκάδες θύματα, ενώ στην Ιθάκη αναφέρθηκαν σημαντικές υλικές απώλειες και μεμονωμένοι τραυματισμοί. Τα στοιχεία ποικίλουν ανάλογα με την πηγή, αλλά όλοι συμφωνούν πως ο σεισμός αυτός ήταν ο καταστροφικότερος στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. Πάνω από 135 μετασεισμοί, αρκετοί εκ των οποίων ξεπερνούσαν τα 5 Ρίχτερ, ταλαιπώρησαν την περιοχή για εβδομάδες, καθυστερώντας τη διάσωση και επιτείνοντας το δράμα των επιζώντων.

Οι μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί είναι σπαρακτικές και αναδεικνύουν το μέγεθος της ανθρώπινης τραγωδίας. Κάτοικοι του Ληξουρίου περιέγραφαν ότι «δεν έβλεπαν τίποτε μπροστά τους» καθώς τα πάντα είχαν καλυφθεί από σκόνη και μπάζα. Άνθρωποι έτρεχαν πανικόβλητοι, άλλοι σκάβανε με τα χέρια για να σώσουν συγγενείς και γείτονες, ενώ ο ανταποκριτής του “Βήματος” σημείωνε ότι «ήταν σαν να πέθανε όλος ο κόσμος, μέσα σε πηχτό σύννεφο με μυρωδιά θειαφιού». Η αίσθηση του τέλους του κόσμου ήταν κυρίαρχη: πολλοί κάτοικοι αναφέρουν πως πίστεψαν ότι ζούσαν τη «Συντέλεια», καθώς η γη σείονταν και ο ουρανός σκοτείνιασε από τα συντρίμμια.

Το κράτος κινητοποιήθηκε, με όσα μέσα διέθετε τότε, μαζί με την υπέρ πολύτιμη συνδρομή από τη διεθνή κοινότητα. Η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν από τους πρώτους που ανταποκρίθηκαν, στέλνοντας πλοία με ανθρωπιστική βοήθεια και προσωπικό διάσωσης. Σημαντική ήταν και η συνδρομή του Ισραήλ, για πρώτη φορά στην ιστορία του, ενώ ακολούθησαν και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Αυστραλία. Μέσα από τα ερείπια, γεννήθηκε ένα παγκόσμιο κύμα αλληλεγγύης, που έδωσε πνοή σε έναν λαό καθημαγμένο. Οι εικόνες από τα πολεμικά και νοσοκομειακά πλοία που αγκυροβολούσαν στα κατεστραμμένα λιμάνια της Κεφαλονιάς είναι σήμερα σύμβολα ελπίδας.

Η ανοικοδόμηση των νησιών ξεκίνησε μέσα σε αυτό το κλίμα οδύνης αλλά και επιμονής για ζωή. Οι Βρετανοί ανέλαβαν την ανασυγκρότηση της Σάμης και των Βλαχάτων, οι Γάλλοι βοήθησαν στην Αγία Ευφημία και τη Λακήθρα, ενώ εφοπλιστές όπως η οικογένεια Βεργωτή χρηματοδότησαν την επανόρθωση των χωριών τους. Οι περισσότερες κατασκευές έγιναν βάσει των πρώτων αντισεισμικών κανονισμών της χώρας, που εισήχθησαν το 1959 ως άμεση συνέπεια της τραγωδίας. Τα νέα σπίτια χτίστηκαν με λιτή αισθητική και προτεραιότητα την αντοχή, με ελάχιστες εξαιρέσεις ιστορικών κτιρίων που διασώθηκαν, όπως το κτίριο Κοσμετάτου στο Αργοστόλι που στέκει και σήμερα όρθιο έστω και χωρίς τον δεύτερο όροφο που είχε κάποτε..

Ωστόσο, το πιο βαθύ τραύμα ήταν κοινωνικό: η μαζική μετανάστευση. Μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι εγκατέλειψαν τα νησιά. Ο πληθυσμός των Επτανήσων μειώθηκε κατά σχεδόν 30% από το 1951 έως το 1971, με τους νέους να αναζητούν καλύτερη τύχη στην Αθήνα, στην Αυστραλία, στον Καναδά και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όσοι έμειναν, έπρεπε να επαναπροσδιορίσουν τη ζωή τους μέσα σε μία κατεστραμμένη πραγματικότητα. Κι όμως, από τα ερείπια αναδύθηκε μια κοινωνία που επέδειξε αξιοθαύμαστη αντοχή, μετατρέποντας τη μνήμη σε κινητήριο δύναμη δημιουργίας.

Οι σεισμοί του 1953 δεν άφησαν μόνο συντρίμμια πίσω τους, αλλά και ένα βαθύ ίχνος στον πολιτισμό, την αρχιτεκτονική, την επιστήμη και την κοινωνική ταυτότητα των Ιονίων. Η μνήμη τους παραμένει ζωντανή όχι μόνο στις αφηγήσεις των παλιών, αλλά και σε κάθε σύγχρονο αντισεισμικό κτίριο που θεμελιώνεται, σε κάθε παιδί που μαθαίνει πως η ιστορία γράφεται όχι μόνο από πολέμους και ηγέτες, αλλά και από τις ώρες εκείνες του απόλυτου τρόμου που η γη σείεται κι ο άνθρωπος πρέπει να σταθεί όρθιος.

Πηγές:

1. Inkefalonia.gr
   • «Σαν σήμερα 9 Αυγούστου 1953 ξεκίνησε η σεισμική ακολουθία που ισοπέδωσε την Κεφαλονιά»
     ➤ https://www.inkefalonia.gr/koinonia/64207
2. Inkefalonia.gr
   • «Σαν σήμερα 12 Αυγούστου: Ισχυρός σεισμός ισοπεδώνει την Κεφαλονιά – Απολογισμός: 455 νεκροί και χιλιάδες τραυματίες»
     ➤ https://www.inkefalonia.gr/fresh/98649
3. Inkefalonia.gr
   • «Αύγουστος 1953: Φονικός σεισμός ισοπεδώνει Κεφαλονιά και Ζάκυνθο – Είπαμε ότι ήρθε η συντέλεια…»
     ➤ https://www.inkefalonia.gr/koinonia/84396
4. Ethnos.gr
   • «Σαν σήμερα 12 Αυγούστου – Φονικός σεισμός ισοπεδώνει Κεφαλονιά και Ζάκυνθο»
     ➤ https://www.ethnos.gr/history/article/169745
5. In.gr
   • «Σεισμός 1953: Συγκλονιστικές μαρτυρίες για την ημέρα που ισοπεδώθηκε η Κεφαλονιά»
     ➤ https://www.in.gr/2018/10/26/stories/features/seismos-1953-sygklonistikes-martyries-gia-tin-imera-pou-isopedothike-kefalonia
6. News247.gr
   • «Ο σεισμός της Κεφαλονιάς το 1953 – Όταν τα Επτάνησα γκρεμίστηκαν»
     ➤ https://www.news247.gr/istories/o-seismos-tis-kefalonias-to-1953-otan-ta-eptanisa-gkremistikan.6394512.html

7. Wikipedia (English)
   • “1953 Ionian Earthquake”
     ➤ https://en.wikipedia.org/wiki/1953_Ionian_earthquake
8. ResearchGate.net
   • Επιστημονικές μελέτες για την αντισεισμική συμπεριφορά των νησιών μετά το 1953
     ➤ https://www.researchgate.net/publication/220486572 (παράδειγμα τεχνικής ανάλυσης)