Γεράσιμου Σωτηρίου Γαλανού

Χρόνια τώρα το νησί μας, η  όμορφη Κεφαλονιά, στέκει στα πλαϊνά μια τεράστιας τάφρου, που την αναγκάζει να ταρακουνιέται και να γέρνει όλο στα βαθιά δυτικά νερά του Ιονίου Πελάγους. Σάμπως τούτο το νησί το έχει η μοίρα του να θέλει να ξαναγεννηθεί, να θέλει να κλείσει το μεγάλο υποθαλάσσιο χαντάκι, να θέλει να ξυπνά τους κατοίκους του, έτσι ησυχία δεν έχει, και όλο ταράζεται νευρικά για να υπηρετήσει το ρέψιμο της γης. Σεισμούς  αποκαλούμε τούτα τα νευρικά τρεμουλιάσματα   που συμβαίνουν στο νησί μας.

          Το γνωρίζουν οι κάτοικοι από παλιά και το έχουν κάνει βίωμα να αντιστέκονται και να ορθώνουν τον πολιτισμό τους κάθε φορά που τον πληγώνει η κακιά στιγμή.

          Μια τέτοια κακιά στιγμή ήταν και ο σεισμός του 1953, που γκρέμισε το νησί αλλά και οι κάτοικοι, τους ανάγκασαν οι ειδικοί, χωρίς περίσκεψη και  ισοπέδωσαν ότι  κτίσμα μπορούσε να κρατηθεί και δεν είχε πάθει σοβαρές ζημιές.

          ‘Έπειτα ήλθε η ανοικοδόμηση και σιγά – σιγά ξαναφτιάχθηκαν τα σπίτια και οι πολιτείες μας. Μέρος της ανοικοδόμησης αποτελούν και οι τοιχοποιίες και οι λιθοδομές, που φτιάχτηκαν και συνεχίζουν να φτιάχνονται ακόμη και σήμερα. Ιδιαίτερη  θέση έχει η τοιχοποιία τύπου «μωσαϊκού», που λόγο της δόμησής της «κρατά»για το σκοπό που φτιάχτηκε, και «δουλεύει καλύτερα», όπως και αντιστέκεται  σθεναρά  στην ορμή  της καταχθόνιας βοής.

Υπάρχουν κατάλογοι που μας δίνουν πλήθος από ονόματα λιθοξόων και πετροκόπων της Κεφαλονιάς και διάφορες ιστορικές πηγές που αναφέρονται σε Κεφαλονίτες «τεχνίτες της πέτρας» και που δούλεψαν πολλά έργα στο νησί.

Ένας από τους τελευταίους λιθοξόους και κτίστες της Παλικής  ήταν ο Κωνσταντίνος Κούτσης, που άφησε έργο ικανό και αξιόλογο.

Κωνσταντίνος Θεοχάρη Κούτσης

Έφυγε από τη ζωή, χθες 4 Σεπτεμβρίου, ο παλιός κτίστης και παραδοσιακός πετροκόπος Κωνσταντίνος Θεοχάρη Κούτσης. Γεννημένος στα Καμιναράτα της Παλικής  το 1932.  Ήταν  το τελευταίο παιδί  του Θεοχάρη και της Ελένης Κούτση έπειτα από τέσσερα κορίτσια.

Το 1954, μετά τους φοβερούς σεισμούς του ’53, η βασίλισσα Φρειδερίκη σύστησε σχολές οικοδομικής και ξυλουργικής σε πολλά μέρη του νησιού. Στην Παλική συστήθηκε σχολή στο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Μονοπολάτων και  στο  χωριό Χαυδάτα.  Η σχολή αυτή είχε περίπου ογδόντα μαθητές. Από τους πρώτους μαθητές ήταν και ο Κωνσταντίνος Κούτσης  που μαθήτευσε περίπου 4 μήνες με θεωρητική και πρακτική  κατάρτιση τόσο στην ξυλουργική όσο και στην τέχνη  του οικοδόμου –πετροκόπου-λιθοξόου.

          Αμέσως μετά την αποφοίτησή του το 1955 ανέλαβε οικοδομική δραστηριότητα σ’ όλο τον κεφαλληνιακό χώρο, μια και το νησί ήταν πληγωμένο απ’ το μεγάλο σεισμό.

          Ιδιαίτερα στα πρώτα επαγγελματικά  του βήματα ασχολήθηκε  με την κατασκευή ξύλινων παραπηγμάτων  και αργότερα  που τα σχέδια  για οικοδομές άλλαξαν έφτιαχνε πέτρινα σπίτια και τοιχοποιίες. Οι πρώτοι μηχανικοί που συνεργάστηκε μαζί τους για τις κατασκευές των  σπιτιών ήταν:  Ντίνος Λαδάς και ο  Γιάννης Κακλαμάνης από τη Λευκάδα. Αυτοί οι δύο ήταν οι πρώτοι επιβλέποντες απ’ την υπηρεσία της  τότε πολεοδομίας Κεφαλληνίας.

          Στη συνέχεια συνεργάστηκε και με άλλους μηχανικούς όπως : τον Σωτήρη Διονυσάτο, τον Στέφανο Τζουγανάτο, τον Κώστα Μονοκρούσο, τον Μιχάλη Βαγγελάτο, τον Αλέκο Παπαγιανόπουλο, τον Πέτρο Ευαγγελάτο κ. ά.

‘Έργα του, πέρα από τις οικοδομικές εργασίες οικιών και άλλων κτηρίων, είναι λιθοδομές, τοιχοποιίες και διάφορα κτίσματα που κοσμούν πολλούς χώρους στο νησί μας. Τα έργα του ακολουθούν την παραδοσιακή γραμμή και δείχνουν τη μελέτη, τον κόπο και το μόχθο του γνήσιου παραδοσιακού τεχνίτη, επαγγελματία και εργάτη. Ο Κωνσταντίνος Κούτσης μαθήτευσε συγχρόνως κοντά και σε παλιούς πετροκόπους και λιθοξόους και διατήρησε την παραδοσιακή γραμμή χωρίς να παρεκκλίνει από αυτή.

           Κατά καιρούς  φανέρωνε  την πικρία του για τις λιθοδομές που τα τελευταία  είκοσι πέντε χρόνια έγιναν στο νησί μας από μετανάστες Αλβανούς, και οι οποίοι κατασκεύασαν λιθοδομές που δεν έχουν τεχνικά και αισθητικά στοιχεία με την παράδοση του νησιού μας (π.χ. λιθοδομές που η πέτρα είναι κομμένη ορθογώνια και τοποθετείται καρέ –καρέ ή πέτρες κομμένες στο σχήμα του ρόμβου και τοποθετούνται σαν γλυκό μπακλαβάς στον τοίχο…).  Αυτός ο τύπος της τοιχοποιίας   είναι ξενικός προς την Κεφαλονιά μας, που από παλιά είχε λιθοδομές ακανόνιστου σχήματος, τύπου (μωσαϊκό), και η λιθοδομή άντεχε καλύτερα έτσι στο σεισμό και  στο χρόνο.

          Βέβαια, την ευθύνη της αισθητικής μας αυτής αλλαγής, την φέρουν οι αρμόδιες υπηρεσίες και εμείς που δεν καθοδηγήσαμε  στο πνεύμα της δικής μας παράδοσης τον κάθε εργάτη, αλλά σκεφτόμαστε τα  λίγα χρήματα που αυτός θέλει. Έτσι μηδενίσαμε ή ξεχάσαμε τη δική μας  αισθητική εικόνα και γραμμή.

          Οι παραπάνω αλήθειες δεν κρύβουν στοιχείο ρατσισμού, αλλά απεναντίας τονίζουν το ενδιαφέρον για πράγματα που χάνονται ή έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί. Το νησί μας δεν έχει μετά το σεισμό  καμμιά  ιδιαίτερη παραδοσιακή αρχιτεκτονική γραμμή, έχασε και την αισθητική των λιθοδομών και παρουσιάζει έτσι το πολύγλωσσο και αχαρακτήριστο που δεν μένει στη ματιά και στη μνήμη του χρόνου.

Κορυφαίο έργο του Κωνσταντίνου Θεοχ. Κούτση απετέλεσε η κατασκευή ολοκλήρου του  ναού «Άγιος Ανδρέας» στο κοιμητήριο του Ληξουρίου. Ο ναός είναι προσφορά του  μακαριστού ζεύγους, Γερασίμου και Πηνελόπης Φόρτου στη μνήμη του παιδιού τους, Ανδρέα. Στάθηκε δύσκολο έργο στην κατασκευή του, λόγω που η εξωτερική επένδυση κατά επιθυμία των κτητόρων, έπρεπε να είναι με σκληρή λευκή πέτρα από τη Φάλαρη. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες κάποιων πετροκόπων, ο ναός επενδύθηκε εξ’ ολοκλήρου από τον Κωνσταντίνο Κούτση, δουλεύοντας πολλές ώρες την ημέρα,  πάνω σε δικά του σχέδια, πελεκώντας ασταμάτητα τη σκληρή λευκή πέτρα, με αποτέλεσμα να δικαιώσει και τους μηχανικούς και τους εργοδότες του, που έμειναν κατάπληκτοι από την ιδιαίτερη εργασία του.

Κλείνοντας τα λίγα λόγια, μεταφέρω για τη μνήμη του, το αφιερωματικό  κείμενο γι’ αυτόν που υπάρχει στην αρχή ενός λευκώματος με φωτογραφίες  που δείχνουν δικά του έργα διάσπαρτα σ’ όλο το νησί.

… Της πέτρας σμιλεύματα,

του μόχθου σου πονήματα,

των τιμίων χεριών σου κόποι

και της  παλιάς παράδοσης

ο σεβασμός  και η καλή σου συνέχεια…

Ακολουθεί μια αναφορά στα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί κτίστες, όπως και μερικά από αυτά χρησιμοποιούνται και σήμερα. Βέβαια τα εργαλεία τα αντικατέστησαν στο μεγαλύτερο μέρος οι  μηχανικές πρέσες, οι βαρέλες και τα φορτηγά  μπετονιέρες, που μας εξυπηρετούν  και καλύπτουν τις ανάγκες μας σε ελάχιστο χρόνο.

Τοιχοποιία 

Τοιχοποιίες χαρακτηρίζονται οι οικοδομικές κατασκευές από λιθοσώματα (πέτρες), φυσικές ή τεχνικές , μικρές ή μεγάλες σε διαστάσεις και μπορούν να συγκροτήσουν σώματα ισχυρά –τους τοίχους- μεγάλης ή μικρής αντοχής.

Είδη τοιχοποιίας

Ανάλογα με τα υλικά δόμησης, κυρίως με πέτρες και ανάλογα του τρόπου συναρμογής και σύνδεσης, διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:

α) Από φυσικούς λίθους συνηρμοσμένους με ξηρό υλικό (χωρίς κονίαμα), που λέγονται ξηρολιθοδομές (ξηρολιθιές).

β) Από φυσικούς λίθους, αλλά με κονίαμα, που λέγονται  λιθοδομές.

 γ)Από τεχνικούς λίθους (τσιμεντόλιθους, ωμοπλίνθους, σκυροδεμοπλίνθους κ. ά. και με κονίαμα  και λέγονται ωμοπλινθοδομές, οπτοπλιθοδομές.

δ)Από σκληρυνομένων ή  λιθουμένων καλουπιών  για τη δημιουργία  σκληρού τύπου τοιχοποιίας. Αυτή η περίπτωση χαρακτηρίζεται ως χυτή.

Οι συνδυασμοί  των παραπάνω χαρακτηριστικών χαρακτηρίζουν μια τοιχοποιία ως μεικτή.

Χειροτεχνικά εργαλεία και ειδικά μέσα δόμησης τοιχοποιίας

Εργαλεία τεχνιτών τοιχοποιίας

(Κτιστών και λιθοξόων)

 Σφύρες ή σφυριά διαφόρων τύπων (μπικούνια-με κεφαλή και κόψη-σφυριά με κεφαλές αμφότερων, σόκους με αιχμηρή κεφαλή, ματρακάδες με ποκιλία κεφαλών.

Γλυφίδες ή λεπτογλυφίδες με κόψη μικρού μήκους (κυρίως καλέμια),ακιδωτές γλυφίδες(κυρίως βελόνια), οδοντωτές γλυφίδες (κυρίως ντεσλίδικα) και με κόψη μεγαλύτερου μήκους (κυρίως λάμες.)

Ειδικά σφυριά λαξεύσεως (θράπινες, κόπανοι, τσαπράκια …)

Εργαλεία χειρισμού των κονιαμάτων

1. Μύστρα (μυστριά)

2. Λίστρα.

Για τις μετρήσεις, τις ευθυγραμμίσεις, τις σταθμίσεις, τις επιπεδώσεις και του γωνιάσματος των λίθων και περαιτέρω των τοίχων έχουμε:

1. Μέτρα

2. Νήματα (κυρίως ράμματα)

3. Πήχεις και γωνίες (κυρίως ορθές ή 45 μοιρών και φαλτσογωνίες),

    ξύλινες ή μεταλλικές

4. Σταφυλάς (κυρίως βαρύδια ή ζύγια).

5. Αεροστάθμη (κυρίως αλφάδια).

Εργαλεία βοηθών κτιστών (κονιοπαρασκευαστών)κοινώς λασπιτζήδων:

Γκασμάδες, φτυάρια, τσάπες, κτένες, σανιδώματα μεταφοράς και αποθήκευσης υλικών (σάγματα, πηλοφόρια, λασποσάνιδα, σκαφίδια….)

Εργαλεία  παρασκευής κονιάματος

Δεξαμενές σβέσεως ασβέστου (κοινώς Καρούτες), κοσκινίστρες, κιβώτια μετρήσεως, χαλυβόφυλλα (λαμαρίνες), απλά μηχανήματα μαλάξεως (ανέμες).

Εργαλεία μικρομεταφορών  

Ζεμπίλια  πλεκτά ή ελαστικά, κιβώτια ή σανιδώματα με χειρολαβές (τζιβιέρες), κάδοι, χειραμάξια(καρότσια).

Εργαλεία προστασίας ή ανετότερης εργασίας των τεχνιτών

Γάντια από καραβόπανο, ειδικά σάγματα με χειρολαβές, ζεστά ή αδιάβροχα ενδύματα (κυρίως υποδήματα), κάλυμμα κεφαλής.

Εργαλεία προστασίας τοιχοποιιών

Αδιάβροχα υφάσματα ή ασφαλτόχορτα, εφαπλώμενα από υαλοβάμβακα.