Δύο από τα κορυφαία, διαχρονικά, εθνικά σπορ καλά κρατούν και επικρατούν σε όλες, πλέον, τις κοινωνικές εκδηλώσεις: διχασμός και διχόνοια. Ο διχασμός και η διχόνοια δεν έχουν, βέβαια, σχέση με την πολιτική, ιδεολογική αντιπαλότητα που είναι επιβεβλημένη. Ο διχασμός και η διχόνοια πηγάζουν από μικροπρεπή κίνητρα: πάθη ανομολόγητα, κακεντρέχεια και πάνω απ’ όλα εμπάθειες.

Αυτήν τη φορά δεν υπάρχουν δύο σαφή αντίπαλα στρατόπεδα. Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες με σαφείς μεν αναφορές, με ασαφές δε έως ανύπαρκτο ιδεολογικό περιεχόμενο και σε κάθε περίπτωση διατελούν εν συγχύσει εφόσον τα “επιχειρήματα” είναι έωλα, έξω από τους κανόνες της λογικής. Κοινωνικός κατακερματισμός. Κατηγορίες εκτοξεύονται ένθεν κακείθεν. Κατηγορίες οι οποίες, τις περισσότερες φορές, μάλλον είναι ανυπόστατες αφού η «επιχειρηματολογία» τους χωλαίνει. Δημιουργούνται ομάδες που φέρουν τα χαρακτηριστικά «αιώνιων» ποδοσφαιρικών αντιπάλων.

Έχουμε, σχεδόν καθημερινά, και ένα καινούριο ντέρμπι με μπόλικους χούλιγκαν. Ομάδες που δεν προκύπτουν, βέβαια, από το πουθενά. Είναι ομάδες απότοκα των πρωτόγνωρων κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών συνθηκών. Φτάνει κανείς να δει τη δομή τους, τους αρχηγέτες εκφραστές τους και βέβαια τις εμφανείς επιδιώξεις τους αλλά και εκείνες τις αφανείς που υποπτεύεσαι από την συμπεριφορά τους και τον λόγο τους τον οποίο ξεστομίζουν με αβάσταχτη ελαφρότητα.

Στα ντέρμπι αυτών των ομάδων λαμβάνουν χώρα διαπληκτισμοί που σπέρνουν ανόητες έριδες. Οι πρωταγωνιστές ξιφουλκούν τις περισσότερες φορές σε ξένους αχυρώνες. Στο λόγο τους τον επιτηδευμένο κυρίαρχο στοιχείο αποτελεί η «ποιότητα» του ύφους. Ύφος δηκτικό μεν, προσποιητό δε, σχεδόν πάντοτε πομπώδες και ειρωνικό που, σχεδόν πάντα, καταλήγει στην αναίδεια και στην προσβολή. Και καλά όλες αυτές οι «ποιότητες», εκείνο όμως που ξεπερνάει τα όρια και καίει τις αντιστάσεις της υπομονής είναι το διδακτικό ύφος που παίρνει κάθε αδαής και άσχετος με το αντικείμενο που «εξετάζει» ή «ερμηνεύει». Δεν υφέρπει πλέον ο παντογνωστισμός, ο ξερολισμός αλλά εκδηλώνεται αφειδώς και ευθαρσώς. Αμφισβητούνται, ελαφρά τη καρδία, κοινωνικές σταθερές όπως η Επιστήμη.

Η χρήση της επιστήμης πολλές φορές μπορεί να μην συνάδει με τις ανθρώπινες ηθικές επιταγές. Όμως η Επιστήμη δεν ευθύνεται για την χρήση που της γίνεται πολλές φορές. Δεν χωράει αμφιβολία πως η πρόοδος των Επιστημών, όπως η ιατρική, προσφέρουν απίστευτα οφέλη στην ανθρωπότητα και αν μη τη άλλο απαιτείται πλήρης σεβασμός σε ό,τι προωθεί τη ζωή.

Λοιπόν, απολέσαμε μέσα σε αυτόν τον σχεδόν πλέον παρανοϊκό κόσμο και το σεβασμό σε ό,τι στηρίζει και προωθεί τη ζωή;

Τι έγινε; Τι γίνεται; Τι συμβαίνει; Από πού προέκυψε αυτή η υπερτροφική διόγκωση του «εγώ»; Από πού αφορμάται αυτό το φρικτό παραλήρημα του αυτοθαυμασμού, της απολυτότητας, της θλιβερής υπεροψίας; Δεν μάθαμε τίποτα από την τραγική εμπειρία της πανδημίας; Δεν αντιληφθήκαμε τα βασικά τουλάχιστον συμπεράσματα που τα γνωρίζαμε άλλωστε αλλά, μάλλον, τα συντηρούσαμε σε λήθαργο; Μήπως η πανδημία δεν αποκάλυψε με τρόπο εκκωφαντικό πως καραδοκεί στις ζωές μας η ανατροπή, πως ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της απώλειας; Μήπως η πανδημία δεν αποκάλυψε, περισσότερο από ποτέ, πόσο έχουμε ανάγκη τον συνάνθρωπο; Μήπως δεν μας αποκάλυψε, περισσότερο από ποτέ, πως δίχως τον συνάνθρωπο δεν είμαστε τίποτα; Εν τέλει δεν μας αποκάλυψε, περισσότερο από ποτέ ότι τίποτε δεν είναι ασφαλώς δεδομένο και πως το αυτονόητο θέλει εγρήγορση και προστασία; Γίναμε ολοκληρωτικά πλέον και ανεπιστρεπτί παχύδερμα;

Ναι, είναι ηλίου φαεινότερο: δεν καταλάβαμε τίποτα από την σκληρή εμπειρία της πανδημίας. Ακόμη και τώρα δεν αντιληφθήκαμε πως ως άνθρωποι υπάρχουμε μόνο ως σχέση. Αν υπάρχουμε είναι επειδή είμαστε γιοί και κόρες, μανάδες και πατεράδες, γιαγιάδες και παππούδες, θείοι και θείες, ανίψια, ξαδέρφια, αδερφοί και, επιπλέον, φίλοι και συμπολίτες. Είμαστε οι σχέσεις μας, εκεί μέσα σφυρηλατείται η ταυτότητά μας. Έξω από αυτόν τον χώρο δεν έχουμε ταυτότητα. Είμαστε ένας απλός αριθμός ή στην καλύτερη περίπτωση άλογα όντα ή μάλλον, για να ακριβολογούμε, παχύδερμα όντα.

Δεχτήκαμε μυθριδατικά και συνηθίσαμε στην αναισθησία, στην αναλγησία. Οι συνάνθρωποι που χάνονται καθημερινά δεν είναι πλέον άνθρωποι είναι νούμερα. Πληροφορούμαστε από τις τηλεοράσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους θανάτους των συνανθρώπων ως στατιστικά στοιχεία. Διαβάζουμε τους πίνακες και τις μελέτες του χαμού σαν συνηθισμένες ειδήσεις. Βέβαια, κάπου κάπου, βλέπουμε και ένα σκιουράκι να τρώει με λατρεία ξηρούς καρπούς και κάποια γατούλα να χαριεντίζεται με ένα σκύλο και λέμε: εντάξει, αυτό είναι… Γίναμε παχύδερμα.

Υπάρχουν μέλη της κοινωνίας που υφίστανται απίστευτη βία. Τα παιδιά υποφέρουν ψυχολογικά μέσα στον ασφυκτικό κλοιό της πραγματικότητας. Οι γονείς αγωνίζονται με φρικτή αγωνία βλέποντας το ζοφερό μέλλον των παιδιών τους σε μια δυστοπική κοινωνία. Οι ηλικιωμένοι ενώ θα έπρεπε να δρέπουν τους καρπούς των κόπων τους βιώνουν την φρικτή ανασφάλεια της πενιχρής σύνταξης, καταργήθηκε ανεπιστρεπτί η περίφραση: τιμημένα γηρατειά; Ρωτάω. Οι εργάτες και οι αγρότες δουλεύουν περισσότερο από ποτέ σκληρά αλλά… χωρίς χαμόγελο – στις Δραπετσώνες πια δεν έχουνε ζωή, πολλές οι Δραπετσώνες, πάρα πολλές…

Υπάρχουν, σαφώς, και εκείνοι οι χειροκροτητές του αυτονόητου που βλέπουν αφ’υψηλού την πραγματικότητα. Οι οποίοι, όταν δεν αραδιάζουν ασυναρτησίες, «καθαρίζουν» μονολεκτικά απαξιώνοντας τις θέσεις των άλλων. Οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι εν λόγω με περίσσια αυταρέσκεια είναι, πάνω κάτω : « υπερβολές… ναι αλλά… ανοησίες… θεωρίες… λόγια… δεν ξέρεις εσύ… κ.α.». Ενίοτε υπερασπίζονται με πάθος τις καθεστωτικές υπηρεσίες και τα δεκανίκια των συστημάτων. Έχουν τους λόγους τους. Γι’ αυτούς η κριτική σκέψη πρέπει κοιμάται κι αν δεν κοιμάται να βολοδέρνει. Η κριτική έχασε το νόημά της και για πολλούς ιθύνοντες δεν έχει λόγω ύπαρξης ή πρέπει να μπει στο γύψο. Έχουν τους λόγους τους. Για τους ίδιους και για άλλους η αλληλεγγύη μετατράπηκε σε προβολή και λάιφ στάιλ. Ο λαϊκισμός έχει φορέσει τα καλά του. Οι Ρασπούτιν βασιλεύουν απρόσκοπτα στο παρασκήνιο. Το κοινωνικό σώμα γνωρίζει αλλά επιλέγει την ομερτά. Τελικά γίναμε ή μας κατέστησαν παχύδερμα;

Στα κοινωνικά δίκτυα βρίθει η απαξίωση, περισσεύει η υποκρισία, καλπάζει ο οδοστρωτήρας της αναλγησίας. Αγωνιώδεις προσπάθειες κατασκευής μιας ιδεατής εικόνας που ποτέ δεν αντιστοιχεί στην ουσία, στην πραγματικότητα. Ισοπέδωση. Και οι αξίες σε γύψο. Γίναμε Άγρια Δύση και το νόημα των λέξεων ποδοπατιέται, τα άλογα των αδίστακτων ντεσπεράντος δίχως ηθικούς φραγμούς και κανόνες τις πυροβολούν και αφού τις σκοτώσουν τις φτύνουν. Η ελευθερία έγινε ελευθεριότητα, η δικαιοσύνη προνόμιο, η ευτυχία ένα εμπόρευμα που πωλείται και τις περισσότερες φορές σε εκπτώσεις ή με δόσεις. Η ευτυχία έγινε συνώνυμο του υλικού ευδαιμονισμού.

Ευτυχισμένος μπορείς να θεωρείσαι μόνο αν διαθέτεις τη δυνατότητα να καταναλώνεις. Και “είσαι κάποιος” αν δείχνεις ότι μπορείς μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα να καταναλώνεις. Όταν μετατρέπεσαι σε καταναλωτικό παχύδερμο.
Και τα βλέμματα; Θαμπά, ανέκφραστα πολλές φορές αλλοπαρμένα. Τα χείλη; Ξηρά και σφιγμένα. Τα μέτωπα: Ζαρωμένα και συχνά κάθιδρα. Τελικά γίναμε ή μας κατέστησαν παχύδερμα;

Μάλλον μας κατέστησαν υφαρπάζοντας τεχνηέντως τη σύμφωνη γνώμη μας. Πάντα έτσι ήταν αποφαίνονται οι προσαρμοσμένοι. Όχι my friend. Ποτέ δεν ήταν έτσι. Μπορεί να το επιθυμείς αλλά τις μνήμες δεν μπορείς να τις αλλοιώσεις και ακόμη περισσότερο να τις κλέψεις . Και τις περισσότερες φορές οι μνήμες γίνονται αδέκαστοι δικαστές.

Ο Μπερανζέ αναφώνησε: «όχι δε θα συνθηκολογήσω!». Στον Ρινόκερο του Ιονέσκο. Επειδή δεν είναι στοιχείο πνευματικής και ψυχικής υγείας να συνθηκολογείς και να προσαρμόζεσαι σε μια παχύδερμη κοινωνία που υποφέρει από ρινοκερίτιδα. Και όλοι το ξέρουν: το εμβόλιο είναι η παιδεία. Όμως τον χώρο τον λυμαίνονται αρνητές του εμβολίου κατά της ρινοκερίτιδας και τον διοικούν οι αντιεμβολιαστές της γνώσης. Κι αυτό συμβαίνει πολλά χρόνια τώρα. Διάγνωση: ρινοκερίτις. Και για να θεραπεύσεις το πρόβλημα πρέπει πρώτα από όλα να παραδεχτείς πως υπάρχει. Μετά: je ne capiture pas!

Δ.Γ.Ραυτόπουλος,
Παράωρα κείμενα

*Σαν σήμερα γεννήθηκε ο Ιονέσκο.