Κάθε χρόνο τέτοια εποχή μέσα στο γλυκό καλοκαιράκι έρχεται η μέρα που ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των πανελληνίων. Για κάποιους είναι καλή μέρα, για κάποιους κακή, για άλλους αδιάφορη. Μαζί με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων έρχεται και ένα τσουνάμι συμβουλών προς τους συμμετέχοντες από φίλους και γνωστούς, καμία φορά και αγνώστους.
Φέτος, ήταν πιο δύσκολα, ψυχολογία κακή, νεύρα σπασμένα και το μέλλον δυσοίωνο. Αν εξαιρέσουμε μια μικρή ελίτ τμημάτων που ακόμη θεωρούνται προσοδοφόρα επένδυση, όλα τ΄ άλλα έχουν μπει στο στόχαστρο ως άχρηστα. Όσοι είχαμε την τύχη να κάνουμε «θεωρητικές» σπουδές, είχαμε την μεγάλη χαρά να είμαστε άχρηστοι εδώ και καιρό, τα πρωτεία, βέβαια, ανήκουν στον «καλλιτεχνικό» χώρο και αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε. Όχι το ένα, όχι το άλλο, βαρύγδουπες προσταγές σε παιδιά που δεν τολμούν να ονειρευτούν τίποτα, γιατί τους ανακοινώνουν, πως δεν γίνεται, γεμάτοι σιγουριά.
Οι σκέψεις, όμως, αυτές και οι αντίστοιχες προσταγές δεν γεννήθηκαν στο κενό και δεν είναι καθόλου απλές, μοιάζουν απλές. Ας πιάσουμε το νήμα από λίγο πιο πίσω και ίσως να καταφέρουμε να καταλάβουμε καλύτερα πως φτάσαμε στην «άχρηστη» μόρφωση. Κάποτε, η μόρφωση αποτελούσε προνόμιο των λίγων, και ταυτόχρονα τεκμήριο της ταξικής σου θέσης. Στην πορεία του χρόνου, αν και τίποτα δεν είναι γραμμικό και απόλυτο, οι συνθήκες άλλαζαν και τουλάχιστον στην δική μας γειτονιά του κόσμου η μόρφωση σταδιακά αφορούσε όλο και μεγαλύτερο κομμάτι των κοινωνιών (κάποια στιγμή έφτασε και στις γυναίκες!). Οι λόγοι για τους οποίους είχαμε την παραπάνω εξέλιξη είναι ποικίλοι και περίπλοκοι, κάποιος αρμοδιότερος εμού θα μπορούσε να μιλήσει για αυτούς, εγώ θα περιοριστώ σε έναν από τους βασικότερους, εάν όχι το βασικότερο, τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η μόρφωση συνδέθηκε, εσκεμμένα, με την αγορά εργασίας, όχι μόνο πρακτικά, αλλά και συνειδησιακά. Ας το πούμε πιο απλά, έχουμε ανάγκη εργαζόμενους με δεξιότητες, αρά πρέπει να τους φτιάξουμε. Τι θα συμβεί, όμως, αν ακολουθώντας την προαναφερθείσα λογική, η «αγορά» δεν χρειάζεται πλέον εργαζόμενους με δεξιότητες;
Κάπου εκεί αρχίζει η συζήτηση περί άχρηστης μόρφωσης, η επιστήμη, η κάθε επιστήμη, παύει να έχει αυταξία. Δεν είναι χρήσιμη! Για ποιον δεν είναι χρήσιμη; Για την αγορά εργασίας. Πρόσφατο παράδειγμα η ευγενική κίνηση της κυβέρνησης ν΄απαλλάξει τους μελλοντικούς πολίτες αυτής της χώρας (έστω ένα μέρος αυτών) από την Κοινωνιολογία, η οποία κρίθηκε άχρηστη και επικίνδυνη ταυτόχρονα. Άχρηστη υποθέτω γιατί μπορείς να παράγεις ήσυχα ήσυχα χωρίς γνώσεις Κοινωνιολογίας και επικίνδυνη γιατί μπορεί να μην παράγεις ήσυχα ήσυχα με γνώσεις Κοινωνιολογίας, αλλά να αρχίσεις να ζητάς διάφορα. Το κομμάτι του πλούτου που σου αναλογεί, ή τα στοιχειώδη εργασιακά δικαιώματά σου για παράδειγμα.
Όποιος επιλέγει το αντικείμενο των σπουδών του με οποιοδήποτε άλλο κριτήριο, πέραν της μελλοντικής απορρόφησης του από την αγορά εργασίας, λοιδορείται. Πολλές φορές με τέτοιο σθένος που μπαίνει κανείς εύκολα στον πειρασμό να σκεφτεί ότι ο αδέκαστος κριτής, υπήρξε κάποτε κρινόμενος, και κάποιο ματαιωμένο όνειρο έχει στο βιογραφικό του. Το κείμενο αυτό δεν έχει επιμύθιο, για αυτό θα «δανειστώ» λίγες αράδες από ένα υπέροχο δοκίμιο του Νuccio Ordine με τον εκπληκτικό και απολύτως περιγραφικό τίτλο «Η χρησιμότητα του άχρηστου»: «….ανάμεσα σε τόσες αβεβαιότητες, ένα πράγμα είναι σίγουρο: αν αφήσουμε να πεθάνει οτιδήποτε το αφιλοκερδές, αν εγκαταλείψουμε την δημιουργό δύναμη του άχρηστου, αν ακούμε αποκλειστικά το θανατερό τραγούδι των σειρήνων που μας ωθεί να κυνηγούμε το κέρδος, θα είμαστε σε θέση να παράγουμε μονάχα μια άρρωστη και χωρίς μνήμη συλλογικότητα…»*
Υ.Γ.: Τα μορφωμένα γκαρσόνια είναι επικίνδυνα, όλοι το ξέρουν αυτό!
*Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα του άχρηστου, εκδ. ΑΓΡΑ