Εικόνα: Γεράσιμος Αποστολάτος
Το ημιβυθισμένο πλοίο της φωτογραφίας φαντάζει στο μυαλό μας ως ένας άλλος σύγχρονος τιτανικός που μέσα του είχε ως επιβάτισσες τις πανανθρώπινες αρχές και αξίες. Θα τις αφήσουμε να πάνε στον πάτο της θάλασσας ή θα τις ανασύρουμε από το ναυάγιο στο οποίο έχουν περιπέσει;
Όταν η βία γίνεται καθημερινότητα: Τι μας λένε οι κραυγές πίσω από τις σφαίρες
Δύο πρόσφατες δολοφονίες συγκλόνισαν τον πλανήτη. Η μία, μιας νεαρής γυναίκας που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ μπροστά στα μάτια αμέτοχων επιβατών σε ένα τρένο. Η άλλη, ενός υποστηρικτή του Ντόναλντ Τραμπ, την ώρα που βρισκόταν στο βήμα, μιλώντας σε συγκέντρωση. Δύο γεγονότα που, όσο διαφορετικά κι αν φαίνονται ως προς τις συνθήκες, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τον απροκάλυπτο, κυνικό, ωμό τρόπο με τον οποίο αφαιρέθηκε μια ανθρώπινη ζωή σε δημόσια θέα. Και αυτό ακριβώς είναι που σοκάρει. Όχι μόνο το γεγονός της βίας, αλλά η απλότητα με την οποία φαίνεται να συμβαίνει…
Ζούμε σε μια εποχή όπου το σοκ από τέτοια περιστατικά διαρκεί όλο και λιγότερο. Οι εικόνες κυκλοφορούν με ταχύτητα, η οργή ξεσπά στιγμιαία στα κοινωνικά δίκτυα, εκτονώνεται και, λίγο μετά, η καθημερινότητα επιστρέφει στην κανονική της ταχύτητα, σχεδόν σα να μην έχει συμβεί τίποτα! Αυτή η απονέκρωση της ευαισθησίας είναι ίσως η πιο επικίνδυνη παράμετρος της όλης ιστορίας. Μια κοινωνία που παύει να τρομάζει με τον θάνατο, παύει και να σέβεται την ίδια τη ζωή.
Πού οφείλεται όμως αυτή η βία που ξεσπά ξανά και ξανά, με διαφορετικά πρόσωπα αλλά την ίδια φρικτή κατάληξη; Είναι ένα κράμα κοινωνικών, πολιτικών και ψυχολογικών παραγόντων. Η έντονη πόλωση που επικρατεί σε πολλές χώρες οδηγεί σε φανατισμό, σε απολυτότητες και τελικά σε δαιμονοποίηση του «άλλου». Όταν η πολιτική αντιπαράθεση μετατρέπεται σε υπαρξιακή μάχη του καλού με το κακό, τότε η βία αποκτά δικαιολογητικό χαρακτήρα στα μάτια κάποιων. Την ίδια στιγμή, η παραμέληση της ψυχικής υγείας, η κοινωνική απομόνωση, η αίσθηση αδικίας και απόγνωσης, γίνονται εύφλεκτο υλικό στα χέρια όσων νιώθουν ότι δεν έχουν τίποτα άλλο να χάσουν.
Η τεχνολογία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η διαρκής έκθεση σε σκηνές βίας από πολύ μικρή ηλικία, συντελούν στη δημιουργία μιας στρεβλής εικόνας για το τι είναι «φυσιολογικό». Ο δημόσιος διάλογος δηλητηριάζεται από φανατισμό, μισαλλοδοξία και ψευδείς ειδήσεις. Η δικαιοσύνη συχνά αργεί ή δεν πείθει, και οι θεσμοί χάνουν την αξιοπιστία τους στα μάτια των πολιτών. Όλα αυτά συνθέτουν ένα κλίμα γενικευμένης ανασφάλειας, μέσα στο οποίο η βία και τα άκρα παύουν να είναι το αδιανόητο και γίνονται μέρος του κοινωνικού τοπίου.
Σε αυτό το σκοτεινό φόντο, προκύπτει το αναπόφευκτο ερώτημα: Τι μπορούμε να κάνουμε; Ο μέσος πολίτης μπορεί να νιώθει ανίσχυρος, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Ο πρώτος ρόλος του είναι να μη συνηθίσει τη βία. Να μην την αποδέχεται ως κάτι «φυσικό» ή «αναμενόμενο». Η ευαισθησία δεν είναι αδυναμία, είναι ένστικτο επιβίωσης μιας υγιούς κοινωνίας. Ύστερα, πρέπει να αντιστέκεται στον φανατισμό, είτε πολιτικό είτε κοινωνικό. Όχι με αντι-βία, αλλά με λόγο, με ενσυναίσθηση και κυρίως με παιδεία. Και, ακόμη, να υπερασπίζεται το κοινό καλό, είτε αυτό σημαίνει ενεργή συμμετοχή στα κοινά, είτε αλληλεγγύη προς τον διπλανό του.
Οι κυβερνήσεις, από την πλευρά τους, φέρουν την πρώτη και μεγαλύτερη ευθύνη. Οφείλουν να ενισχύσουν τους μηχανισμούς ασφάλειας χωρίς να διολισθήσουν σε αυταρχικές λογικές. Η ασφάλεια των πολιτών είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, όχι προνόμιο. Πριν από την επιβολή του νόμου, όμως, προηγείται η σοβαρή και συγκροτημένη επένδυση στην ψυχική υγεία, στην παιδεία, στην κοινωνική δικαιοσύνη, στη στήριξη των ευάλωτων και στην άμβλυνση των ανισοτήτων. Να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την παραπληροφόρηση και να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Κυρίως, να λειτουργήσουν ως ενοποιητικές δυνάμεις, κι όχι να αναπαράγουν τοξικότητα και διχασμό.
Η βία δεν είναι ποτέ ένα τυχαίο ξέσπασμα. Είναι πάντα το τελικό στάδιο μιας μακράς διαδικασίας διάλυσης δεσμών κοινωνικών, πολιτικών και ανθρώπινων. Αν θέλουμε να την αναχαιτίσουμε, πρέπει να δράσουμε πριν φτάσει στο σημείο της σφαίρας ή της λεπίδας. Με παιδεία, με πολιτισμό, με θεσμούς που λειτουργούν, με κοινότητες και τοπικές κοινωνίες που νοιάζονται. Δεν είναι τυχαίο που ο Πλάτωνας είχε οριοθετήσει μία πόλη ως προς τον αριθμό του πληθυσμού που μπορεί να έχει προκειμένου να είναι λειτουργική…
Το ερώτημα δεν είναι μόνο τι είδους κοινωνία θέλουμε να χτίσουμε. Είναι αν θα επιτρέψουμε να ζούμε σε μια κοινωνία όπου ο θάνατος μπορεί να συμβαίνει μπροστά μας κι εμείς να συνεχίζουμε να κοιτάμε αλλού. Ντρεπόμαστε και απογοητευόμαστε βαθύτατα που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας σε μία κοινωνία όπου το πιο έξυπνο ζώο του πλανήτη χρησιμοποιεί την εντυπωσιακή νοημοσύνη του για να εξοντώσει και όχι να αναστήσει, να καταστρέψει και όχι να δημιουργήσει και, τελικά, να επικρατήσει και όχι να συνυπάρξει…
Γιάννης Βαρούχας
