Με συγκίνησε η σύμπτωση, σχεδόν με τρόμαξε. Την ίδια μέρα που έφτασε στα χέρια μου η ολοκαίνουργια έκδοση της Κοινωνικής Ψυχολογίας, με εφαρμογές στην επίλυση προβλημάτων του πραγματικού κόσμου1, την ίδια ακριβώς ημέρα, άκουγα την επανάληψη Ιστορίας του δεκάχρονου εγγονού μου, για τις σχέσεις και τους πολέμους Ρωμαίων-Καρχηδόνιων (264-146 π.Χ), όπως και την επίθεση του Καρχηδόνιου Αννίβα στη Ρώμη και τη Νότιο Ιταλία.
Hannibal ante portas – Ο Αννίβας προ των πυλών της Ρώμης, από τη μια μεριά και από την άλλη, ο Ορμπανισμός και η άνοδος του λαϊκισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε άλλες ηπείρους, π.χ ο Τραμπισμός στις ΗΠΑ. Όπως συνηθίζω, ξεκίνησα να διαβάζω από το τέλος τις σύγχρονες εφαρμογές της Κοινωνικής Ψυχολογίας, από την Ιδεολογία και την Πολιτική, για να φτάσω αντίστροφα στις σχέσεις των ομάδων και των διαπροσωπικών σχέσεων.
Εικόνα: Ο Αννίβας με το στρατό και τους ελέφαντες, διασχίζει τα Πυρηναία και κατευθύνεται προς τη Ρώμη.
Επαναλαμβάνεται σαν φάρσα η Ιστορία! Ο συγκλητικός Κάτων ο πρεσβύτερος συνέχεια και για πολύ καιρό, έκλεινε τις ομιλίες του στη Σύγκλητο της Ρώμης, με τη φράση Carthago delenda est – Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί. Και πες-πες τους έπεισε, εκστράτευσαν οι Ρωμαίοι και εξαφάνισαν την Αφρικανική Καρχηδόνα.
-Μα είχαν τεράστιες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ τους.
-Ναι αλλά οι Καρχηδόνιοι αναπτύχθηκαν πολύ, έπρεπε να τους σταματήσουν και τους σταμάτησαν, οι Πατρίκιοι-οι Πελάτες και οι έσχατοι Πληβείοι, οι τρεις κοινωνικές τάξεις της Ρώμης (να με σκότωνες, μόνο τους Πατρίκιους και τους Πληβείους θυμόμουν από παλιά, τους Πελάτες ούτε καν). Ο δεκάχρονος εγγονός «υπερτερεί συντριπτικώς», όπως λέει ο Σεφέρης2 για τον «πόλεμο».
Η φράση Carthago delenda est- είναι κλασσικό παράδειγμα στην Επιρροή της Συμμόρφωσης, όχι στην Επιρροή της Κοινωνικής Αλλαγής. Η δεύτερη, λέει πράγματα που μπορεί αρχικά να τρομάξουν τους απλούς ανθρώπους, τους «νοικοκυραίους», μέχρι να έρθει ο κατάλληλος καιρός (zeitgeist), όποτε έρθει.
Οι «νοικοκυραίοι», όπως παρατηρείται στην Ουγγαρία του Όρμπαν και όχι μόνο, καταφεύγουν στη Συλλογική Νοσταλγία. Τι είναι αυτό; Είναι η στροφή στο παρελθόν, μια μορφή Συλλογικού Ναρκισσισμού, εμπλουτισμένου από ανασφάλεια. Μπαίνει μια μεγάλη παρένθεση σε όλες τις δυσκολίες που βιώνει ένας πληθυσμός και θέλει να ξαναζήσει το παρελθόν του, τις καλές μέρες, που όμως έφυγαν ανεπιστρεπτί. Είναι το όπιο του συντηρητισμού, η θυματοποίηση ότι αδικούνται, ότι υπερτερούν ναρκισσιστικά, ότι είναι αντικείμενα εκμετάλλευσης, γι αυτό δεν επιθυμούν καμία βελτιωτική αλλαγή, μόνο τις παλιές, καλές και αξέχαστες μνήμες.
Ο Αννίβας ήξερε ότι οι Ρωμαίοι είχαν δυνατό στόλο. Γι΄αυτό πήρε τους στρατιώτες, πήρε τους ελέφαντες μαζί του, διέσχισαν τα Πυρηναία και τις Άλπεις, φτάνοντας ante portas Roma, με επιθέσεις από ξηράς. Όταν οι Ρωμαίοι έδειξαν τα δόντια τους στην Καρχηδόνα, κλήθηκε πίσω ο Αννίβας, αλλά νικήθηκε κατά κράτος.
Οι Ρωμαίοι στη συνέχεια, στράφηκαν στους Έλληνες που κατάκτησαν σταδιακά και εύκολα, γιατί όπως πάντα, ήταν διχασμένοι και σκοτωμένοι στον καβγά!
Οι παρενθέσεις της Συλλογικής Νοσταλγίας είναι ante portas…. Είναι η λαϊκίστικη ρητορική, φιλόδοξων ηγετών προς τους απλούς ανθρώπους, κυρίως. Είναι η άνοδος του λαϊκισμού, ενάντια στη Δημοκρατία και χαρακτηρίζεται σαν παράγοντας θορύβου.
«Αχ Πασοκ, ωραία χρόνια», αναφωνεί συνέχεια μία από τις πρωταγωνίστριες στο ελληνικό σήριαλ «Η τούρτα της μαμάς»….. για να το ελαφρύνουμε λιγάκι.
Αναφορές στο κείμενο
1. Forgas, J., Crano, W., Fiedler, K. (2022). Εφαρμογές της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Η συνεισφορά στην αντιμετώπιση προβλημάτων του πραγματικού κόσμου. (επιστημονική επιμέλεια Προδρομίτης, Γ., Παπαστάμου, Σ.) Αθήνα, εκδ. Πεδίο
2. Σεφέρης, Γ. Κίχλη. Το ραδιόφωνο
«Carthago delenda est»…. μας λέει και ο Δήμος Μούτσης
