Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 παλληκάρια κατόρθωσε, με ελάχιστες απώλειες, να καθυστερήσει την προέλαση του Ομέρ Βρυώνη προς τον Νότο, ο οποίος κατευθυνόταν στην Πελοπόννησο με 8.000 στρατό, για να καταπνίξει την Επανάσταση. Η Μάχη της Γραβιάς είναι μία από τις πρώτες νίκες των Ελλήνων που βοήθησαν στην στερέωση της Επανάστασης.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΝΑΝΟΣ (Κεφαλονιά 1863-Αθήνα 1940), ΣΤΗΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ ΣΤΗ ΓΡΑΒΙΑ, 1888, λευκό μάρμαρο(προτομή), πελεκητή γκρίζα πέτρα (στήλη),ύψος στήλης περ. 6 μέτρα, ύψος προτομής υπερφυσικό, Γραβιά-Χάνι, αποκαλυπτήρια 29.5.1888.
Πρόκειται για το πρώτο μνημείο που ανεγέρθηκε σε ιστορικό τόπο, μετά από προσπάθειες του εισαγγελέα Αμφίσσης, Μιχαήλ Κυργουσίου, προκειμένου να σωθεί ο ιστορικός χώρος από τους καταπατητές. Πάνω σε ψηλή, πυραμιδοειδή στήλη εδράζεται η προτομή του Ανδρούτσου. Τα κύρια εξωτερικά χαρακτηριστικά – μακριά μαλλιά μέχρι τις πλάτες κάτω από το σφικτό φέσι, μεγάλο οριζόντιο παχύ μουστάκι, δασιά σμιχτά φρύδια- πλαισιώνουν τις βαθιές κόγχες των ματιών, τα οποία είναι ο κύριος φορέας εκφραστικότητας του προσώπου. Η κατακόρυφη αναδίπλωση της χαλαρής σάρκας στον λαιμό, η συνοφρύωση, τα σφιγμένα χείλη, και η προσηλωμένη μακριά στον ορίζοντα σκληρή ματιά προδίδουν μια εσωτερική ένταση. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα εκφραστικό σύνολο, στο οποίο διαφαίνεται η προσπάθειά του ν’ αποδώσει όχι μόνο ‘τη λεοντώδη μορφή” αλλά και τον χαρακτήρα του εικονιζομένου.
Είναι η πρώτη γνωστή προτομή που λάξευσε ο Γεώργιος Μπονάνος και το πρώτο γνωστό έργο του που ολοκληρώθηκε. Το στεφάνι το εντοιχισμένο στον κορμό της στήλης είναι αφιέρωμα των Γαλαξιδιωτών και είναι επίσης έργο του Γεωργίου Μπονάνου, ενώ το στεφάνι των Λαμιέων στη βάση του μνημείου σχεδιάστηκε από τον μηχανικό Νιούτσικο και λαξεύτηκε από τον Λάζαρο Φυτάλη. Τόσο η προτομή όσο και το στεφάνι των Γαλαξιδιωτών αποκαλύπτουν έναν καλλιτέχνη που λαξεύει το μάρμαρο με την επιδεξιότητα λεπτουργού. και ήταν τότε μόλις 25 ετών.
Κανένα από τα επιγράμματα σε δημώδη γλώσσα, αποτέλεσμα διαγωνισμού που είχε προκηρύξει η εφημερίδα “Καθημερινή”, δεν χαράχτηκε στη στήλη, μόνο απλές αφιερωματικές επιγραφές. Το 1930 εντοιχίστηκε πλάκα με επίγραμμα του Κ. Παλαμά: ΘΡΕΜΜΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΣΟΥ / ΤΗΣ ΔΟΞΑΣ ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ / ΝΑΟ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΕΚΤΙΣΕΣ / ΜΕ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ ΤΟ ΧΑΝΙ.
Ως πρώτο μνημείο σε ιστορικό τόπο προκάλεσε “ευγενή άμιλλα” σε όλη την Ελλάδα, ενώ τα αποκαλυπτήριά του ξεπέρασαν σε επισημότητα κάθε προηγούμενη περίπτωση αποκαλυπτηρίων. Παραβρέθηκαν η βασιλική οικογένεια, πολυμελείς αντιπροσωπείες της Κυβέρνησης, της Αντιπολίτευσης και της Βουλής των Ελλήνων, καθώς και πολλοί Έλληνες και ξένοι επίσημοι. Συνέρρευσε πλήθος κόσμου, για την εξυπηρέτηση του οποίου οι οργανωτές είχαν ζητήσει 200 σκηνές από τον στρατό. Τον πανηγυρικό εξεφώνησε ο Κ.Ν. Παπαμιχαλόπουλος, ο Αχιλλέας Παράσχος απάγγειλε αποσπάσματα από μακροσκελές ποίημά του, ενώ η εφημερίδα “Ακρόπολις’ κυκλοφόρησε πανηγυρικό φύλλο. Όπως τονίστηκε από τους ομιλητές , εκείνο που πρυτάνευε στη συνείδηση των ανθρώπων τη ς εποχής ήταν η έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους συντελεστές του 1821.
Τα αποκαλυπτήρια ήταν μια ευκαιρία εθνικού και ηθικού φρονηματισμού, ήταν εθνικές γιορτές “εκ των ολίγων αίτινες δύνανται να ενθουσιάσωση και την μάλλον ψυχράν καρδίαν’. Όταν ολοκληρώθηκε το τυπικό της τελετής (ιεροτελεστία, προσφωνήσεις και πανηγυρικός, απαγγελία ποιημάτων , απόδοση τιμών από στρατιωτικό άγημα) ακολούθησε γιορτή ¨ελληνικού χαρακτήρα” που διασκέδασαν άπαντες και ακόμη και ο βασιλιάς κόλλησε χαρτονομίσματα στο μέτωπο των μουσικών.
Τα αποκαλυπτήρια ήταν εκδηλώσεις με πολιτικές προεκτάσεις που κατέληγαν σε πολιτικές και δυναστικές περιοδείες και προκαλούσαν αντεγκλήσεις και πολιτικές συζητήσεις με αφορμή τους πανηγυρικούς λόγους ή ασήμαντες εθιμοτυπικές λεπτομέρειες. Το μόνο για το οποίο δεν ενδιαφέρονταν ήταν το έργο τέχνης και ο καλλιτέχνης του.
Σημ.: Περισσότερα βλ. στη διδακτορική διατριβή μου, Ο γλύπτης Γεώργιος Μπονάνος (1863-1940) Η ζωή και το έργο του, Θεσσαλονίκη 1992, τόμος Α΄, σσ. 64-66, 78-81, 187, 213-215.
