Σούρουπο. Κάτι ξεβαμμένα χρώματα σε αποχρώσεις του γκρι, του πορτοκαλί και του μαβί αποχαιρετούν τη μέρα. Στο ταξί. Το βλέμμα κουρασμένο και διαπερνώντας με δυσκολία μέσα από το φιμέ τζάμι βλέπει να ξετυλίγεται σιγά σιγά η πόλη. Η κατεξοχήν πόλις του κόσμου. Η Αθήνα. “Την τε πάσαν πόλιν της Ελλάδος παίδευσις είναι”, γράφει στον Επιτάφιο ο Θουκυδίδης, βάζοντας στο στόμα του Περικλή τούτα τα όμορφα και με τεράστια σημασία λόγια. Για να συμπληρώσει πως η πόλις “φιλοκαλούσε μετ’ευτελείας και φιλοσοφούσε άνευ μαλακίας”. Κι αυτό σήμα κατατεθέν ενός πρωτοποριακού πολιτισμού. Ήταν μια εποχή που άφησε ανεξίτηλα τα χρώματά της σ’όλη την οικουμένη.

Η Αθήνα κληροδότησε μια παρακαταθήκη οικουμενική που σκορπίστηκε δίχως αιδώ και δίκη… Ας είναι… Φαινομενικά δεν συμβαίνει κάτι διαφορετικό. Πάντα το βλέμμα του ανθρώπου αναζητά κάτι που να κάνει τη διαφορά. Κάτι νέο, συναρπαστικό που να ξεπερνά τη δική του φαντασία. Όλα μοιάζουν να κινούνται στους γνωστούς ρυθμούς. Το μόνο που υποδεικνύει πως πράγματι κάτι τρέχει, αλλά κι αυτό περίπου, είναι γνωστό, πρόκειται για την προστατευτική μάσκα. Η προστατευτική μάσκα που μετατρέπεται σε καμουφλάζ ή προστατευτική μάσκα που έγινε προοδευτικά φίμωτρο. Στο αρχαίο θέατρο το προσωπείο διαδραμάτιζε εξέχοντα ρόλο. Έπρεπε πάνω του να αποτυπώνεται η ψυχολογία της προσωπικότητας που υποδυόταν ο υποκριτής. Και εδώ, όμως, η μάσκα αφήνοντας εκτεθειμένο ένα μέρος του προσώπου φέρει μια νέα σημειολογία. Γίνεται, σχεδόν αμέσως, σαφές πως αρκετοί μέσω της μάσκας επιδεικνύουν τις στιλιστικές τους αναφορές. Άλλοι πάλι με τον τρόπο που την φέρουν επιδεικνύουν τις ψυχολογικές τους αναφορές. Τη μύτη έξω, κάτω από το πηγούνι, κρεμασμένη στο αυτί, ακόμη και στο μέτωπο. Η προστατευτική μάσκα εκτός από αξεσουάρ, μέρος της επικοινωνιακής εικόνας, κατέστη ψυχαναγκασμός, ιδεοληψία.

Τα μάτια. Τα μάτια πλέον διαδραματίζουν τον κύριο ρόλο της επαφής. Μιλάνε περισσότερο τα μάτια. Αλλά ο λόγος των ματιών παραποιεί και ξεγελάει κι ας λένε πως εκεί κρύβεται η αλήθεια του ανθρώπου. Όχι, οι αλήθειες υφέρπουν στον λόγο. Όσο προπαγανδιστικός κι αν είναι αυτός εν τέλει αποκαλύπτεται. Τα μάτια αγαπάνε τον… κροκόδειλο, ξέρουν να ψεύδονται και δεν ντρέπονται ή δεν φοβούνται γι’αυτό, δεν τα πιάνει ο νόμος… τα λόγια όμως… Ας είναι…

Στο Μετρό ένας νεαρός, ακουμπισμένος με άνεση στο κάθισμα καλύπτει με τη μάσκα τα μάτια του. Τι θέλει να δηλώσει; Μια κυρία στην Ερμού, με περισσή ευγένεια, μου ζητά πληροφορία. Η μάσκα της είναι περίτεχνη. Μάλλον την έχει ράψει η ίδια. Τα μόνα που δεν έχει βάλει πάνω είναι δαντέλα και τούλι. Τι θέλει να δηλώσει; Είσαι αυτό που φαίνεται; Κάποιες φορές κάποιες όχι. Είσαι ότι δηλώσεις; Μα αν είσαι, έχεις φτάσει… γιατί να το δηλώσεις. Συνήθως είσαι ένα: Ας τα λέμε καλά… Νομίζω πως ο Νίτσε όρισε με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια στην Ιστορία τι είσαι, τι είναι ο άνθρωπος: Ένα περιφερόμενο ερωτηματικό… Και ενώ περιφέρομαι εδώ και ώρα άσκοπα – το να περιφέρεται κάποιος άσκοπα πρέπει συχνά να γίνεται σκοπός – στην αρχή ψυχανεμίζομαι, έπειτα αντιλαμβάνομαι πως η μάσκα είναι καμουφλάζ μιας εμπόλεμης ψυχολογικής κατάστασης. Κάτω από τη μάσκα κρύβεται μια κουρασμένη Αθήνα. Μια Αθήνα που ασθμαίνει και ιδρώνει στην προσπάθειά της να κρύψει την πραγματικότητά της: μια καταπονημένη ζωντοχήρα που πήρε διαζύγιο απ’τον εκ γενετής σύντροφό της: τον πολιτισμό.

Πολιτισμός πρώτα και πάνω απ’όλα είναι η καθημερινότητα, πάει να πει η καθαριότητα, ο σεβασμός, η ευγένεια, η κατανόηση εν ολίγοις η κοινωνική συμπεριφορά. Αυτά τα βρίσκεις όπου κάτι εμπορεύεται. Μάλλον εκεί παρακολουθεί από κάποια κάμερα ο Μεγάλος Αδερφός. Είναι αδιαμφισβήτητο πως ζούμε εδώ και χρόνια, πλέον, σε μια οργουελική κοινωνία που τώρα άδραξε την ευκαιρία ενσπείροντας τον τρόμο να καταστήσει την προστατευτική μάσκα, επιλπέον, ένα συμβολικό φίμωτρο. Μια αίσθηση ομερτάς πλανάται στην ατμόσφαιρα: όλοι ξέρουν, όλοι γνωρίζουν κανείς δε μιλά.

Η Καχυποψία είναι έκδηλη. Αν θες να ρωτήσεις κάτι σε κοιτούν σαν όχι εν δυνάμει αλλά ον παραβατικό άτομο. Μια σκιά κάτω από τα φρύδια. Τι προξένησε στον εσωτερικό μας κόσμο το γεγονός πως δεν βλέπουμε χαμόγελα; Το γεγονός πως δεν βλέπουμε αγκαλιές; Πόσο μπορεί να κόστισε η αποξένωση, ο εγκλεισμός και τι αποτελέσματα θα έχει στο κοινωνικό σώμα ο ψυχολογικός ιός που διέσπειρε η πανδημία; Ίδωμεν. Φαινομενικά η Αθήνα δεν άλλαξε κι όμως κάτι τρέχει… το φωνάζει η σημειολογία των ανθρώπων, μιλούν περισσότερο από ποτέ τα παραγλωσσικά στοιχεία. Δείχνουν νευρικότητα, σύγχυση.

Σύμφωνα με μαρτυρίες πολλές διαπροσωπικές σχέσεις έχουν διαρραγεί, άλλες πάλι έχουν παγώσει. Κι όμως στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις εκμυστηρεύονται την επιτακτική ανάγκη για διασκέδαση – εκτόνωση, για ψυχαγωγία, για ηρεμία, για γαλήνη, κάτι που εμπεριέχει το “μαζί”. Μόνο που κανείς δεν ξέρει τον τρόπο, δεν βλέπει την οδό της εξόδου. Μήπως η έξοδος μπορεί να είναι μόνο ηρωική δίχως ευχολόγια και φρούδες ελπίδες. Ο κόσμος, κυρίως οι νέοι, δεν εμπιστεύεται πλέον το πολιτικό παζάρι των ελπίδων. Εδώ έχουν από καιρό πέσει οι μάσκες… Τι συμβαίνει, αφού οι βάρβαροι είναι χρόνια τόσο ορατοί; Μήπως κοιτάζοντάς τους συνέχεια κατάματα τους μοιάσαμε; Όταν κοιτάς την άβυσσο, λέει ο Νίτσε, κάποια στιγμή θα κοιτάξει κι αυτή μέσα σου… Μήπως, όπως έλεγε ο Φρειδερίκος, χρειάζεται επαναπροσδιορισμός των αξιών; Μπορεί πράγματι η αστική δικαιοσύνη να φέρει το όνομα δικαιοσύνη; Υπάρχει δημοκρατία αν αυτή δεν είναι άμεση; Τι σημαίνει, πως ορίζεται και που εντοπίζεται η ηθική όταν ο κόσμος παλεύει στον βούρκο με τα γουρούνια του εγωισμού, του ατομικισμού, της φιλαυτίας; Τι σημαίνει, πως ορίζεται, η ελευθερία όταν ο κόσμος και κυρίως ο ονομαζόμενος ευάλωτος πεινάει και διψάει; Πως ορίζεται, ποιος είναι σήμερα ο έντιμος, ο δίκαιος; Καμιά ιστορική περίοδος του ανθρώπινου γένους δεν μπορεί να εκληφθεί ως πρότυπο ζωής. Μόνο στοιχεία μπορεί κανείς να αντλήσει για να μάθει και να πάει μπροστά.

Από τη σημερινή εποχή ποια είναι τα στοιχεία που θα μπορέσουν να αντλήσουν οι μελλοντικές γενιές της νανοτεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης. Είναι απαραίτητο να αντλήσουν; Ναι! Η Αθήνα της μάσκας είναι πια διαφορετική. Είναι αδήριτη η ανάγκη εξόδου. Όταν φτάνεις στο αδιέξοδο ή γυρίζεις πίσω ηττημένος, παραδομένος ή σπας τον τοίχο. Πως;Τέλος πάντων. Κι όμως ένας ψίθυρος, παράωρος, ακούγεται που λέει πως θα ξαναπαντρευτεί η Αθήνα με πολλά “βεγγαλικά”, πιθανόν σύγχρονης τεχνολογίας, και θα τεκνοποιήσει, όπως, άλλωστε, έκανε πάντα. Είναι γάτα εφτάψυχη η Αθήνα, θα τα καταφέρει μια χαρά, το λέει με τον μοναδικό της τρόπο η Αφροδίτη Μάνου:“Άνοιξε μωρό μου την κουρτίνα μην τα παίρνεις όλα σοβαρά είναι γάτα εφτάψυχη η Αθήνα θα τα καταφέρει μια χαρά”

Παράωρα κείμενα
Δ. Γ. Ραυτόπουλος

* “Αθήνα διαμαντόπετρα στης Γης το δαχτυλίδι ”Κωστής Παλαμάς